Συμμετέχοντας στις δύσκολες στιγμές του μωρού σας: Μια ιστορία μιας μητέρας και ενός βρέφους
Στο βίντεο που ακολουθεί θα δούμε μια μητέρας και το μωρό της 4 μηνών που παίζουν πρόσωπο με πρόσωπο, απεικονίζει ένα σημαντικό είδος αλληλεπίδρασης. Βλέπουμε μια πολύ αφοσιωμένη μητέρα και ένα μωρό και μια μητέρα που απολαμβάνουν πραγματικά ο ένας τον άλλον.
Σε δύο γρήγορες, λεπτές στιγμές, ελάχιστα ορατές σε πραγματικό χρόνο, το μωρό στενοχωριέται και βλέπουμε τη μητέρα να ενώνει τη στενοχώρια του μωρού της με ένα ενσυναίσθητο πρόσωπο. Με αυτόν τον τρόπο, τα μωρά αισθάνονται ότι τα καταλαβαίνουν, ότι αναγνωρίζονται και ιδιαίτερα όταν είναι αναστατωμένα. Οι μητέρες που δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν με ενσυναίσθηση τη στενοχώρια των μωρών τους, συχνά έχουν μωρά που δένονται με ανασφάλεια στο 1 έτος.
Επιμέλεια: Gavkhar Abdurokhmonova & Daniel Mejía Vargas
Βοηθοί συντάκτες: Jennifer Lyne, Robert DelGaudio, Amruta Wagh, Steve Lang
Ιδιαίτερες ευχαριστίες στους: Bernard & Esther Besner Infant Research Fund, The Miranda Family Fund (Hispanic Federation Funds), Nielsen Family Foundation, Ellen Greenhouse & Lester Wall, Louise & Martin Bickman, Karen Davis, Q Media Solutions, Jacktar Films, Miriam Steele, Joshua Mora, Jessica Benjamin
Η δουλειά στην παροχή υπηρεσιών για τον προσφυγικό πληθυσμό και σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης είναι μία από τις πλέον απαιτητικές εργασίες που μπορεί να κάνει ένας ψυχολόγος κατά τη γνώμη μου. Τόσο οι ιδιαιτερότητες του πληθυσμού όσο και αυτές που συναντά κανείς σε μία κατάσταση κρίσης κάνουν την δουλειά του ειδικού αρκετά διαφορετική από τη δουλειά στο γραφείο.
Μία εκ των πολλών διαφοροποιήσεων που έχει η δουλειά με τους πρόσφυγες εν σχέση με αυτή με το ντόπιο πληθυσμό είναι σίγουρα το πολιτισμικό υπόβαθρο. Το πολιτισμικό υπόβαθρο των θεραπευόμενων είναι πάντα παρόν, σε όλες τις συνεδρίες, και πραγματικά διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο τόσο για την ερμηνεία που θα δώσει ο/η θεραπευτής/τρια όσο και για την κατάλληλη παρέμβαση. Ένα πολύ συχνό παράδειγμα είναι ότι λόγω των στενών σχέσεων που έχουν στις οικογένειές τους, έρχονται όλοι μαζί για θεραπεία συχνά φέρνοντας σε δύσκολη θέση το/τη θεραπευτή/τρια. Θυμάμαι μάλιστα ότι μία φορά ξαφνιάστηκα καθώς μαζί με την 47χρονη πελάτισσά μου ήρθε και η 80χρονη μητέρα της καθώς όπως μου ανέφερε η πρώτη, δεν πάει πουθενά χωρίς αυτή.
Σε αυτή την νέα σειρά άρθρων του Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας (ΙΨΥ) θα βλέπουμε κάθε μήνα τα σημαντικότερα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο και αξίζει να μοιραστούμε μαζί σας! Σταχυολογεί η κλινική ψυχολόγος, Τάνια Αναγνωστοπούλου.
Το χριστουγεννιάτικο αστρικό δέντρο του Γαλαξία μας
Το χριστουγεννιάτικο αστρικό δέντρο του γαλαξία μας
Ακόμη και χιλιάδες έτη φωτός μακριά από τη Γη, υπάρχει ένα σύμπλεγμα αστεριών στο πνεύμα των Χριστουγέννων.
Ο πλανήτης και επισήμως από το 2023 βρίσκεται σε αχαρτογράφητα νερά και πλέον οι καλές προθέσεις των κρατών δεν αρκούν για να εξασφαλίσουν ένα υγιές μέλλον για τις επόμενες γενιές.
Τελικά, είμαστε οι Έλληνες τόσο έξυπνοι όσο νομίζουμε? Ο μύθος του ελληνικού ανθρώπινου δυναμικού
Έχουμε εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό. Υψηλού επιπέδου εργαζόμενους, πολυάριθμους αποφοίτους πανεπιστημίων και κατόχους μάστερ, καταπληκτικούς μάνατζερ, έτοιμους να εργαστούν σε μεγάλες ξένες επιχειρήσεις που ανυπομονούν να ανοίξουν γραφεία στη χώρα μας για να εκμεταλλευτούν όλα αυτά τα φωτεινά μυαλά. Έτσι δεν είναι;
α κακά μαντάτα για την κατάσταση της ελληνικής εκπαίδευσης ήρθαν και πάλι με τα αποτελέσματα του διαγωνισμού Programme for International Student Assessment (γνωστού ως PISA) που οργανώνει ο ΟΟΣΑ κάθε τρία χρόνια.
Η Ευρώπη είναι η πρώτη ήπειρος που θέτει κανόνες τεχνητής νοημοσύνης
Ευρωπαϊκή Ενωση συμφώνησε σε μια πρωτοφανή σε παγκόσμιο επίπεδο νομοθεσία για να ρυθμίσει κανονιστικά την τεχνητή νοημοσύνη, έπειτα από τρεις ημέρες εντατικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των κρατών μελών και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Η Ευρώπη είναι η πρώτη ήπειρος που θέτει κανόνες τεχνητής νοημοσύνης
Υπάρχει πραγματικά Δημοκρατία στον πλανήτη?
Ο πόλεμος των αξιών: Οι αρχές της φιλελεύθερης Δημοκρατίας έχουν σταματήσει να είναι δεδομένες καθώς οι απολυταρχίες αντιτείνουν το «συλλογικό καλό» έναντι των ατομικών δικαιωμάτων.
Νέα αμερικανική μετα-ανάλυση μελετών με επικεφαλής ελληνικής καταγωγής καθηγήτρια έδειξε ότι οι γυναίκες και τα παιδιά θύματα κακοποίησης έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες από ό,τι πιστευόταν ως σήμερα να εμφανίσουν σοβαρά μακροπρόθεσμα προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας
Anthrobots: Επιστήμονες έφτιαξαν ρομπότ από ανθρώπινα κύτταρα! Η εν λόγω τεχνολογία, αν και πρώιμη, θα μπορούσε να βοηθήσει στην επούλωση πληγών ή κατεστραμμένων ιστών.
Εγχρωμη εικόνα που αποτυπώνει την πολυκυτταρική δομή ενός ανθρωπορομπότ, το οποίο περιβάλλεται από βλεφαρίδες στην επιφάνειά του. Αυτές οι βλεφαρίδες του επιτρέπουν να κινείται και να εξερευνά το περιβάλλον του – Φωτ.: Tufts University
Γιατί η γενιά Ζ έχει τόσες προκαταλήψεις?
Τι δείχνει νέα έρευνα των ActionAid και QED για προκαταλήψεις τόσο ως προς το φύλο όσο και ως προς την πολιτική, την εκπαίδευση, την οικονομία, τη σωματική ακεραιότητα.
Σε αυτή την νέα σειρά άρθρων του Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας (ΙΨΥ) θα βλέπουμε κάθε μήνα τα σημαντικότερα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο και αξίζει να μοιραστούμε μαζί σας! Σταχυολογεί η κλινική ψυχολόγος, Τάνια Αναγνωστοπούλου.
Η εκλογή του Τραμπ στην Αμερική ήταν το νέο που μονοπώλησε το ενδιαφέρον αυτόν τον μήνα.
Η σκοτεινή πλευρά της Αμερικής
Mια ενδιαφέρουσα ανάλυση της σκοτεινής πλευράς της Αμερικής
Σε αυτή την σειρά άρθρων του Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας (ΙΨΥ) θα βλέπουμε κάθε μήνα τα σημαντικότερα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο και αξίζει να μοιραστούμε μαζί σας! Σταχυολογεί η κλινική ψυχολόγος, Τάνια Αναγνωστοπούλου.
Νέα από την διεθνή σκηνή
Ο τελευταίος μήνας του Ναβάλνι με δικά του λόγια.
Στη διεθνή σκηνή ιδιαίτερη αίσθηση δημιούργησε ο θάνατος του Ναβάλνι, ενός σύγχρονου αντικαθεστωτικού ήρωα…
Σε αυτή την νέα σειρά άρθρων του Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας (ΙΨΥ) θα βλέπουμε κάθε μήνα τα σημαντικότερα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο και αξίζει να μοιραστούμε μαζί σας! Σταχυολογεί η κλινική ψυχολόγος, Τάνια Αναγνωστοπούλου.
Δυσάρεστες ειδήσεις: Ξεπερνώντας τους κινδύνους από τη συνεχή ανάγνωσή τους
Τι προκαλεί την αύξηση στον τζίρο της αγοράς τυχερών παιχνιδιών; «Από τον Ιανουάριο έως και τον Αύγουστο η συνολική αξία των ποσών που πόνταραν οι παίκτες διαμορφώθηκε σε 28,3 δισ. ευρώ, έχοντας ενισχυθεί κατά 14,1% σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα πέρυσι» (χθεσινή «Κ»). Το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό (περίπου το 70%) προήλθε από το online στοίχημα.
«Εμείς προσπαθούμε, τα παιδιά έχουν έρθει αγρίμια»
Παρότι πλέον υπάρχει πρωτόκολλο για την αντιμετώπιση της βίας και του εκφοβισμού στο σχολείο, τα αντανακλαστικά της εκπαιδευτικής κοινότητας δεν λειτουργούν παντού.
Βία ανηλίκων – Οι ειδικοί στο ΒΗΜΑ: Έγιναν τα παιδιά ξαφνικά τόσο σκληρά και επιθετικά;
Φάκελος βία ανηλίκων: Υπάρχει αύξηση; Έγιναν τα παιδιά ξαφνικά τόσο σκληρά και επιθετικά; Ποιος είναι ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης; Τα μέτρα καταστολής θα δουλέψουν; Οι ειδικοί απαντούν.
Γιατί διχάζει το σχέδιο της ΕΕ για την προστασία των παιδιών στα chat;
«Είδε τόσο αίμα που τυφλώθηκε»: Ανθρωπογραφίες ενός Αιγαίου που χάνεται
Ξενιτιά, αποικιοκρατία, απαγχονισμοί, γερμανική Κατοχή, εκτελέσεις, εμφύλιος, βιασμοί, πείνα, κακουχίες. Από την Ικαρία στο Βελγικό Κονγκό, ξανά Ικαρία, έπειτα Αθήνα, από εκεί Γερμανία και τελικά επιστροφή για πάντα στο νησί. Η Σώσα Μπερνή-Πλακίδα είδε τόση φρίκη που κάποια στιγμή σταμάτησε να βλέπει. Τυφλώθηκε.
Η πυραμίδα του παράνομου εμπορίου οργάνων – Οι δότες, οι γιατροί και οι μεσάζοντες
Ο λέκτορας του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ, Σον Κόλουμπ, που επί 10 χρόνια συνομιλεί με δότες, λήπτες και μεσάζοντες, ακτινογραφεί ένα διακρατικό έγκλημα με πολλές αθέατες όψεις
Μπαμπινιώτης: Το «μην αγχώνεσαι» και το «εννοείται» έγιναν οι νέες εθνικές μας λέξεις
Ο διακεκριμένος γλωσσολόγος και ακαδημαϊκός μιλάει για τα γλωσσικά λάθη που κάνουμε σήμερα, την ποιότητα της εκπαίδευσης, τις πανελλαδικές εξετάσεις, σχολιάζει την ποιότητα του πολιτικού λόγου, ο οποίος «βρίσκεται σε κατάπτωση», και τονίζει ότι είναι αναγκαία η επανίδρυση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.
Το εθνικό σχέδιο για το δημογραφικό στο «μικροσκόπιο» των ειδικών
Είναι πολύ θετικό και μόνο το γεγονός ότι αποκτήσαμε εθνικό σχέδιο δράσης για τις δημογραφικές πολιτικές και τις πολιτικές της οικογένειας. Αυτή είναι η αποστροφή των ειδικών έπειτα από τη χθεσινή δημοσίευση των αξόνων του σχεδίου που εκπόνησε το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας για την Ελλάδα που γερνάει.
Πώς πενθούν οι φάλαινες, πώς αντιλαμβάνονται τον θάνατο οι σκύλοι;
Η σιωπή των χιμπατζήδων. Η φάλαινα που μετέφερε το μικρό της στην άλλη άκρη του κόσμου. Ο πίθηκος που έπαιξε «σπιτάκια» με τους νεκρούς. Ο σκύλος που πέρασε το αφεντικό του για σνακ. Ο ελέφαντας που συγκέντρωσε ελεφαντόδοντο. Το πόσουμ που ήταν και νεκρό και ζωντανό. Και, στο τέλος, το ζώο που προσφέρει λουλούδια στους νεκρούς του – ο άνθρωπος.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά που βιώνουν τον θάνατο συμμαθητή τους?
Στην περίπτωση ατυχήματος όπου προκάλεσε απώλεια στο σχολείο σε ένα ή πολλά παιδιά, είναι καλό αρχικά να ζητήσουμε τη βοήθεια ψυχολόγων που είναι εξειδικευμένοι στο πένθος.
Αυτοί θα συμβάλλουν στη διεργασία του πένθους τόσο στο σχολείο όσο και στην κοινότητα. Ανεξάρτητα όμως από την επέμβαση των ειδικών σε μια τέτοια περίπτωση, το σχολείο χρειάζεται να δώσει την ευκαιρία σε όλους –εκπαιδευτικούς και παιδιά– να μνημονεύσουν αυτούς που χάθηκαν. Είναι σημαντικό όλοι στην σχολική κοινότητα να έχουν τρόπους επικοινωνίας και έκφρασης των συναισθημάτων τους για το τραγικό γεγονός.
Το σχολείο αποτελεί τον κατεξοχήν χώρο για να βοηθήσουμε τα παιδιά να μιλήσουν για αυτό που συνέβη, να εκφράσουν τις απορίες τους, τα συναισθήματά τους και τον φόβο τους ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί και στα ίδια. Αν έχουμε την εντύπωση πως ένας θάνατος δεν αγγίζει τα παιδιά ή ότι το ξεπερνάνε εύκολα, κάνουμε μεγάλο λάθος.
Τα παιδιά βιώνουν τα πάντα με πιο έντονο τρόπο από εμάς τους μεγάλους, ωστόσο, μπορούν και κρύβουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους όταν βλέπουν πως δεν τους δίνουμε τον χώρο να τα εκφράσουν.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως όταν κάτι δεν μιλιέται, δεν σημαίνει πως δεν λειτουργεί υπόγεια προκαλώντας οδύνη στην ψυχή και το σώμα του παιδιού. Φαινομενικά, τα παιδιά προχωρούν στη ζωή τους, μπαίνουν στο Πανεπιστήμιο, βρίσκουν δουλειά, παντρεύονται και κάνουν τη δική τους οικογένεια. Ωστόσο, η πληγή που έχει μείνει μέσα τους συνεχίζει να πονάει.
Όταν τα συναισθήματα μένουν παγωμένα στην καρδιά του παιδιού και οι σκέψεις όπως ότι αυτό έφταιγε και πέθανε ο αγαπημένος του συνεχίζουν να το καταδιώκουν. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να υποφέρει μέσα του για πολλά χρόνια παρά το γεγονός ότι η εξωτερική του ζωή θα είναι πολύ επιτυχημένη.
Για όλους αυτούς τους λόγους χρειάζεται να γνωρίζουμε όλοι πως να φροντίσουμε τα παιδιά που έχουν βιώσει μια σημαντική απώλεια. Στο σχολείο μπορούμε να ορίσουμε συγκεκριμένους χώρους ως χώρους πένθους. Εκεί μπορεί να πάει κάποιος να κλάψει ή να μιλήσει με άλλους για αυτό που συνέβη. Επίσης, μπορούμε να αναρτήσουμε στον διάδρομο του σχολείου χαρτί του μέτρου, έτσι ώστε κάθε μαθητής και εκπαιδευτικός να έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν με λόγια ή ζωγραφιές τα συναισθήματά τους για τη μεγάλη απώλεια.
Διαφορετικά, αν δεν πούμε τίποτα, και δεν δώσουμε στο παιδί την δυνατότητα να εκφραστεί, το παιδί μένει με την απορία για το τι συνέβη. Κρατάει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του για τον εαυτό του. Οι φόβοι του γίνονται εφιάλτες και δυσκολεύεται να κοιμηθεί. Γίνεται νευρικό και
ανήσυχο ή παρουσιάζει αλλαγή στην όρεξή του. Πονάει η κοιλιά του ή το κεφάλι του αλλά οι γιατροί δεν βρίσκουν κάτι παθολογικό.
Με ποιον τρόπο μνημονεύουμε έναν θάνατο στο σχολείο;
Είναι καλό να οργανώσουμε μια μικρή εκδήλωση στη μνήμη του παιδιού που πέθανε. Δίνουμε τη δυνατότητα στα παιδιά να συμμετέχουν στον σχεδιασμό, όσο είναι δυνατόν, ιδιαίτερα εκείνα που γνώριζαν το άτομο που πέθανε. Σε μια τάξη που πεθαίνει ένα παιδί χρειάζεται οι συμμαθητές του να ετοιμάσουν μια συλλυπητήρια κάρτα για την οικογένειά του.
Επιπλέον, το ίδιο το σχολείο χρειάζεται να μνημονεύσει τον θάνατο του μαθητή μέσα από μια μικρή εκδήλωση με ζωγραφιές και κείμενα παιδιών και δασκάλων. Ενδεικτικά στο σχολείο μπορούμε:
● Να μιλήσουμε για τις αναμνήσεις μας από το άτομο που πέθανε σε μια ειδική εκδήλωση.
● Να ετοιμάσουμε ένα άλμπουμ με φωτογραφίες και αναμνήσεις ή να οργανώσουμε μια έκθεση με κάρτες, φωτογραφίες και ζωγραφιές στη μνήμη αυτού που πέθανε.
● Να διεξάγουμε μια μικρή τελετή με αναμμένα κεριά στη μνήμη αυτού που πέθανε.
● Να τοποθετήσουμε μια φωτογραφία ή μια επιγραφή στη μνήμη αυτού που πέθανε σε κεντρικό σημείο του σχολείου.
● Να φυτέψουμε ένα δέντρο ή ένα παρτέρι λουλούδια στη μνήμη αυτού που πέθανε
● Να κάνουμε μια χρηματική δωρεά του σχολείου σε μια φιλανθρωπική οργάνωση στη μνήμη του ατόμου που πέθανε ή να μαζέψουμε χρήματα για να εμπλουτίσουμε το σχολείο.
Πώς διαχειριζόμαστε τον θάνατο ενός μαθητή κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς;
Πολύ σημαντικό είναι να γνωρίζουμε και πώς να διαχειριστούμε τον θάνατο ενός μαθητή και κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς.
Είναι καλό να αφήσουμε κενό το θρανίο του μαθητή που πέθανε και να αναφέρουμε κανονικά το όνομά του: Πήγαινε κάτσε στη θέση του/της ………… και δουλέψτε εκεί με τη Χριστίνα. Το να μιλάμε για το παιδί που πέθανε, επιτρέπει το πένθος να συνεχίσει να υπάρχει στο μυαλό και την καρδιά των παιδιών.
Ο Dyregrov (2008) αναφέρει ότι μπορούμε να ζητήσουμε από τα παιδιά να κοιτάξουν το άδειο θρανίο και να σκεφτούν τι θα ήθελαν να πουν σε αυτό το παιδί όταν ήταν ζωντανό αλλά δεν πρόλαβαν. Έχουν τη δυνατότητα να το πουν τώρα είτε από μέσα τους είτε φωναχτά. Μπορούν να τελειώσουν με ένα Αντίο. Μετά τους ζητάμε να ζωγραφίσουν και να αναρτήσουν τις ζωγραφιές τους σε ένα εμφανές σημείο στην τάξη.
Θα πρέπει να συμφωνήσουμε μαζί με τα παιδιά για το πότε θα απομακρύνουμε το άδειο θρανίο από την τάξη. Επίσης, είναι καλό να γίνει μνεία του παιδιού που πέθανε στο τέλος της σχολικής χρονιάς.
Σε μια δική μας περίπτωση, η εκπαιδευτικός έφτιαξε ένα αυτοσχέδιο κηροστάσιο από ένα ταψί με άμμο και αναμμένα κεράκια σε διαφορετικά ύψη –όπου κάθε κερί συμβόλιζε το άτομο και τη φλόγα της ζωής που έχει, άλλος πολύ και άλλος λίγο (το πιο μικρό κερί το είχε το παιδί που πέθανε)– και όλα τα παιδιά μαζεύτηκαν σε κύκλο και μίλησαν για το παιδί που πέθανε. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι, πέρα από τη θλίψη και τα δάκρυα, τα παιδιά συχνά αναφέρουν και αστεία περιστατικά για το παιδί που πέθανε, όπως επίσης και περιστατικά στα οποία είχαν θυμώσει μαζί του για κάποια ζαβολιά ή κάτι ανάλογο. Στο πένθος υπάρχει χώρος για όλα τα συναισθήματα, όχι μόνο για τη θλίψη.
Μέσα από τέτοιες ενέργειες τα παιδιά θα συνεχίσουν να αναφέρονται στο παιδί που πέθανε και στις αναμνήσεις που έχουν όπως με το να αφήσουν το θρανίο του κενό για να δείξουν ότι δεν τον ξέχασαν, ότι παρόλο που δεν είναι στην τάξη συνεχίζει να είναι στην καρδιά τους.
Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά μαθαίνουν να επεξεργάζονται τα συναισθήματά τους και να στηρίζουν το ένα το άλλο. Μαθαίνουν ότι και η πιο δύσκολη εμπειρία γίνεται υποφερτή όταν υπάρχουν άνθρωποι γύρω μας που μπορούν να μας ακούσουν και να μας συμπαρασταθούν.
Αποσπάσματα από το βιβλίο της Τάνιας Αναγνωστοπούλου και Σοφίας Χατζηνικολάου “ Το Πένθος στα Παιδιά”, Εκδόσεις Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας.
