Σε αυτή την νέα σειρά άρθρων του Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας (ΙΨΥ) θα βλέπουμε κάθε μήνα τα σημαντικότερα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο και αξίζει να μοιραστούμε μαζί σας! Γράφει η κλινική ψυχολόγος, Τάνια Αναγνωστοπούλου.
Παράθυρο στον κόσμο: Νοέμβριος
Στην ελληνική σκηνή ξεχωρίσαμε την ταινία-ντοκιμαντέρ του Λουκά Παλαιοκρασά με τίτλο ‘ Τέλος Χρόνου’. Μια καταγραφή της δυστοπικής πραγματικότητας όπως τη ζουν τα παιδιά της Γ’ Λυκείου σε αυτό το μεταίχμιο της ζωής τους.
Στη διεθνή σκηνή πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι η Ευρώπη- αλλά και όλος ο πλανήτης- έχουν εισέλθει σε μια εποχή πολυκρίσεων, μια εποχή πυκνή σε γεγονότα και εξελίξεις.
Κλείνουμε με μια είδηση που αμαύρωσε το κορυφαίο αθλητικό γεγονός της χρονιάς, ένα Μουντιάλ βαμμένο στο αίμα των εργατών που κατασκεύασαν τα γήπεδα και τις υποδομές στο Κατάρ.
Συνεχίζονται οι εγγραφές για το καινοτόμο και ολοκληρωμένο διετές πρόγραμμα του Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας με τίτλο Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ, το οποίο προσφέρει τις απαραίτητες γνώσεις και τη βιωματική κατάρτιση για να γίνει κάποιος αποτελεσματικός θεραπευτής.
Δεκτοί γίνονται τελειόφοιτοι φοιτητές και απόφοιτοι Τμημάτων Ψυχολογίας, καθώς και επαγγελματίες θεραπευτές. Λόγω της έμφασης στην πρακτική εμπειρία,το πρόγραμμα λειτουργεί συμπληρωματικά και μπορεί να ενδυναμώσει θεραπευτές όλων των προσεγγίσεων.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά που βιώνουν τον θάνατο συμμαθητή τους?
Στην περίπτωση ατυχήματος όπου προκάλεσε απώλεια στο σχολείο σε ένα ή πολλά παιδιά, είναι καλό αρχικά να ζητήσουμε τη βοήθεια ψυχολόγων που είναι εξειδικευμένοι στο πένθος.
Αυτοί θα συμβάλλουν στη διεργασία του πένθους τόσο στο σχολείο όσο και στην κοινότητα. Ανεξάρτητα όμως από την επέμβαση των ειδικών σε μια τέτοια περίπτωση, το σχολείο χρειάζεται να δώσει την ευκαιρία σε όλους –εκπαιδευτικούς και παιδιά– να μνημονεύσουν αυτούς που χάθηκαν. Είναι σημαντικό όλοι στην σχολική κοινότητα να έχουν τρόπους επικοινωνίας και έκφρασης των συναισθημάτων τους για το τραγικό γεγονός.
Το σχολείο αποτελεί τον κατεξοχήν χώρο για να βοηθήσουμε τα παιδιά να μιλήσουν για αυτό που συνέβη, να εκφράσουν τις απορίες τους, τα συναισθήματά τους και τον φόβο τους ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί και στα ίδια. Αν έχουμε την εντύπωση πως ένας θάνατος δεν αγγίζει τα παιδιά ή ότι το ξεπερνάνε εύκολα, κάνουμε μεγάλο λάθος.
Τα παιδιά βιώνουν τα πάντα με πιο έντονο τρόπο από εμάς τους μεγάλους, ωστόσο, μπορούν και κρύβουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους όταν βλέπουν πως δεν τους δίνουμε τον χώρο να τα εκφράσουν.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως όταν κάτι δεν μιλιέται, δεν σημαίνει πως δεν λειτουργεί υπόγεια προκαλώντας οδύνη στην ψυχή και το σώμα του παιδιού. Φαινομενικά, τα παιδιά προχωρούν στη ζωή τους, μπαίνουν στο Πανεπιστήμιο, βρίσκουν δουλειά, παντρεύονται και κάνουν τη δική τους οικογένεια. Ωστόσο, η πληγή που έχει μείνει μέσα τους συνεχίζει να πονάει.
Όταν τα συναισθήματα μένουν παγωμένα στην καρδιά του παιδιού και οι σκέψεις όπως ότι αυτό έφταιγε και πέθανε ο αγαπημένος του συνεχίζουν να το καταδιώκουν. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να υποφέρει μέσα του για πολλά χρόνια παρά το γεγονός ότι η εξωτερική του ζωή θα είναι πολύ επιτυχημένη.
Για όλους αυτούς τους λόγους χρειάζεται να γνωρίζουμε όλοι πως να φροντίσουμε τα παιδιά που έχουν βιώσει μια σημαντική απώλεια. Στο σχολείο μπορούμε να ορίσουμε συγκεκριμένους χώρους ως χώρους πένθους. Εκεί μπορεί να πάει κάποιος να κλάψει ή να μιλήσει με άλλους για αυτό που συνέβη. Επίσης, μπορούμε να αναρτήσουμε στον διάδρομο του σχολείου χαρτί του μέτρου, έτσι ώστε κάθε μαθητής και εκπαιδευτικός να έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν με λόγια ή ζωγραφιές τα συναισθήματά τους για τη μεγάλη απώλεια.
Διαφορετικά, αν δεν πούμε τίποτα, και δεν δώσουμε στο παιδί την δυνατότητα να εκφραστεί, το παιδί μένει με την απορία για το τι συνέβη. Κρατάει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του για τον εαυτό του. Οι φόβοι του γίνονται εφιάλτες και δυσκολεύεται να κοιμηθεί. Γίνεται νευρικό και
ανήσυχο ή παρουσιάζει αλλαγή στην όρεξή του. Πονάει η κοιλιά του ή το κεφάλι του αλλά οι γιατροί δεν βρίσκουν κάτι παθολογικό.
Με ποιον τρόπο μνημονεύουμε έναν θάνατο στο σχολείο;
Είναι καλό να οργανώσουμε μια μικρή εκδήλωση στη μνήμη του παιδιού που πέθανε. Δίνουμε τη δυνατότητα στα παιδιά να συμμετέχουν στον σχεδιασμό, όσο είναι δυνατόν, ιδιαίτερα εκείνα που γνώριζαν το άτομο που πέθανε. Σε μια τάξη που πεθαίνει ένα παιδί χρειάζεται οι συμμαθητές του να ετοιμάσουν μια συλλυπητήρια κάρτα για την οικογένειά του.
Επιπλέον, το ίδιο το σχολείο χρειάζεται να μνημονεύσει τον θάνατο του μαθητή μέσα από μια μικρή εκδήλωση με ζωγραφιές και κείμενα παιδιών και δασκάλων. Ενδεικτικά στο σχολείο μπορούμε:
● Να μιλήσουμε για τις αναμνήσεις μας από το άτομο που πέθανε σε μια ειδική εκδήλωση.
● Να ετοιμάσουμε ένα άλμπουμ με φωτογραφίες και αναμνήσεις ή να οργανώσουμε μια έκθεση με κάρτες, φωτογραφίες και ζωγραφιές στη μνήμη αυτού που πέθανε.
● Να διεξάγουμε μια μικρή τελετή με αναμμένα κεριά στη μνήμη αυτού που πέθανε.
● Να τοποθετήσουμε μια φωτογραφία ή μια επιγραφή στη μνήμη αυτού που πέθανε σε κεντρικό σημείο του σχολείου.
● Να φυτέψουμε ένα δέντρο ή ένα παρτέρι λουλούδια στη μνήμη αυτού που πέθανε
● Να κάνουμε μια χρηματική δωρεά του σχολείου σε μια φιλανθρωπική οργάνωση στη μνήμη του ατόμου που πέθανε ή να μαζέψουμε χρήματα για να εμπλουτίσουμε το σχολείο.
Πώς διαχειριζόμαστε τον θάνατο ενός μαθητή κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς;
Πολύ σημαντικό είναι να γνωρίζουμε και πώς να διαχειριστούμε τον θάνατο ενός μαθητή και κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς.
Είναι καλό να αφήσουμε κενό το θρανίο του μαθητή που πέθανε και να αναφέρουμε κανονικά το όνομά του: Πήγαινε κάτσε στη θέση του/της ………… και δουλέψτε εκεί με τη Χριστίνα. Το να μιλάμε για το παιδί που πέθανε, επιτρέπει το πένθος να συνεχίσει να υπάρχει στο μυαλό και την καρδιά των παιδιών.
Ο Dyregrov (2008) αναφέρει ότι μπορούμε να ζητήσουμε από τα παιδιά να κοιτάξουν το άδειο θρανίο και να σκεφτούν τι θα ήθελαν να πουν σε αυτό το παιδί όταν ήταν ζωντανό αλλά δεν πρόλαβαν. Έχουν τη δυνατότητα να το πουν τώρα είτε από μέσα τους είτε φωναχτά. Μπορούν να τελειώσουν με ένα Αντίο. Μετά τους ζητάμε να ζωγραφίσουν και να αναρτήσουν τις ζωγραφιές τους σε ένα εμφανές σημείο στην τάξη.
Θα πρέπει να συμφωνήσουμε μαζί με τα παιδιά για το πότε θα απομακρύνουμε το άδειο θρανίο από την τάξη. Επίσης, είναι καλό να γίνει μνεία του παιδιού που πέθανε στο τέλος της σχολικής χρονιάς.
Σε μια δική μας περίπτωση, η εκπαιδευτικός έφτιαξε ένα αυτοσχέδιο κηροστάσιο από ένα ταψί με άμμο και αναμμένα κεράκια σε διαφορετικά ύψη –όπου κάθε κερί συμβόλιζε το άτομο και τη φλόγα της ζωής που έχει, άλλος πολύ και άλλος λίγο (το πιο μικρό κερί το είχε το παιδί που πέθανε)– και όλα τα παιδιά μαζεύτηκαν σε κύκλο και μίλησαν για το παιδί που πέθανε. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι, πέρα από τη θλίψη και τα δάκρυα, τα παιδιά συχνά αναφέρουν και αστεία περιστατικά για το παιδί που πέθανε, όπως επίσης και περιστατικά στα οποία είχαν θυμώσει μαζί του για κάποια ζαβολιά ή κάτι ανάλογο. Στο πένθος υπάρχει χώρος για όλα τα συναισθήματα, όχι μόνο για τη θλίψη.
Μέσα από τέτοιες ενέργειες τα παιδιά θα συνεχίσουν να αναφέρονται στο παιδί που πέθανε και στις αναμνήσεις που έχουν όπως με το να αφήσουν το θρανίο του κενό για να δείξουν ότι δεν τον ξέχασαν, ότι παρόλο που δεν είναι στην τάξη συνεχίζει να είναι στην καρδιά τους.
Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά μαθαίνουν να επεξεργάζονται τα συναισθήματά τους και να στηρίζουν το ένα το άλλο. Μαθαίνουν ότι και η πιο δύσκολη εμπειρία γίνεται υποφερτή όταν υπάρχουν άνθρωποι γύρω μας που μπορούν να μας ακούσουν και να μας συμπαρασταθούν.
Αποσπάσματα από το βιβλίο της Τάνιας Αναγνωστοπούλου και Σοφίας Χατζηνικολάου “ Το Πένθος στα Παιδιά”, Εκδόσεις Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας.
Σε αυτή την νέα σειρά άρθρων του Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας (ΙΨΥ) θα βλέπουμε κάθε μήνα τα σημαντικότερα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο και αξίζει να μοιραστούμε μαζί σας! Γράφει η κλινική ψυχολόγος, Τάνια Αναγνωστοπούλου.
Θεματολογία – Εισαγωγή
Ζούμε σε έναν κόσμο που αλλάζει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Ζούμε, επίσης, σε έναν κόσμο με τρανταχτές κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Η τεχνολογία μας επιτρέπει να φωτίσουμε τι συμβαίνει σε άλλες γωνιές του πλανήτη μέσα από τον φωτογραφικό φακό και τα ρεπορτάζ εμπνευσμένων δημοσιογράφων και αρθρογράφων τα οποία διαχέονται αυτοστιγμεί όπου φτάνει το ίντερνετ.
Δυστυχώς, ένα από τα πιο συχνά θέματα της επικαιρότητας αφορά τη βία στις πολλαπλές εκδοχές της- ωμή και πρωτόγονη, όπως στον πόλεμο στην Ουκρανία ή το φαινόμενο της γυναικοκτονίας αλλά και ύπουλη και υφέρπουσα μέσα στην οικογένεια, την εκπαίδευση και τους χώρους εργασίας.
Κοινωνικοεπιστημονικά θέματα: Η σημασία τους για τους Ψυχολόγους
Είναι σημαντικό για όλους τους ψυχολόγους που εργάζονται ή προετοιμάζονται για εργασία στο πεδίο να γνωρίζουν κοινωνικά θέματα και να ενημερώνονται για νεότερα επιστημονικά δεδομένα.
Γι αυτόν τον λόγο θα σταχυολογούμε κάθε μήνα ορισμένες ειδήσεις από την επικαιρότητα που δεν είναι απαραίτητα πρώτες στα δελτία ειδήσεων, ωστόσο είναι σημαντικές
Παράθυρο στον Κόσμο του Σεπτεμβρίου
Στις επιστημονικές ανακοινώσεις του Σεπτεμβρίου ξεχωρίζουν:
Τα forever chemicals που κρύβονται στα ρούχα μας, τα μαγειρικά σκεύη, τον αέρα που αναπνέουμε και δεν φεύγουν με τίποτε…και το χειρότερο, οι κατασκευάστριες εταιρείες το γνώριζαν και το απέκρυψαν.
Η πρόσφατη έρευνα που δείχνει φωτογραφίες εμβρύων να ευχαριστιούνται ή να απωθούνται από τις τροφές που τρώει η μητέρα τους, θέτοντας ξανά τη σημασία της εμβρυακής ζωής.
Θα μάθουμε περισσότερα για το αναδυόμενο φαινόμενο των δικτατόρων. Η εξαπάτηση των λαών μέσα από τα fake news και η χειραγώγησή τους στο νέο βιβλίο Spin Dictators των Guriev & Treisman.
Τα στατιστικά στοιχεία για τις γυναικοκτονίες τα τελευταία 3 χρόνια: https://www.tovima.gr/printed_post/eksarsi-gynaikoktonion-stin-ellada/?utm_source=tovimagr&utm_medium=hp_mustread_widget&utm_campaign=NetworkWidget
Tα αρνητικά δεδομένα για τη νέα γενιά που είναι καταδικασμένη να ζήσει χειρότερα από τους γονείς της.
Κλείνοντας, δείτε την ιστορία του κοριτσιού που καταγγέλει τον πατριό της για βιασμό ενώ η μητέρα την κατηγορεί για φαντασιοπληξίες. Γεγονός που μας δείχνει για ακόμη μια φορά πως για να συμβεί μια σεξουαλική κακοποίηση, πρέπει πρώτα να απουσιάζει η μητρική μέριμνα.
Σε μια γυναικοκτονία δεν χάνει τη ζωή της μόνο η γυναίκα, τη χάνουν και τα παιδιά της! Το πένθος σημαδεύει την απώλεια της μητέρας τους αλλά και την απώλεια του πατέρα τους. Είναι πλέον δολοφόνος και θα παραμείνει στη φυλακή. Επιπλέον, σημαδεύει και την απώλεια της παιδικής τους ηλικίας, εφόσον δεν είναι δυνατόν να παραμείνουν παιδιά.
Σε αυτά προστίθεται και ο θόρυβος από τα αστυνομικά δελτία, τα ΜΜΕ, ο σχολικός και κοινωνικός στιγματισμός. Πολλά ερωτήματα τα βασανίζουν και δεν ξέρουν με ποιον να τα συζητήσουν.
Δεν είναι τόσο θέμα των ‘ειδικών’ αυτά τα παιδιά, όσο του σχολείου και της ευρύτερης κοινότητας. Χρειάζεται να τα αγκαλιάσουμε, η αποδοχή των συμμαθητών τους και των δασκάλων τους είναι βάλσαμο για αυτά. Υπάρχουν ψυχολόγοι στα σχολεία, εξειδικευμένοι φορείς όπως η Μέριμνα, τα Κέντρα Πρόληψης και τα Κέντρα Κοινότητας. Σε αυτά μπορούν να απευθυνθούν οι εκπαιδευτικοί και η οικογένεια για ενημέρωση και στήριξη. Τα παιδιά γυναικοκτονιών χρειάζονται στήριξη για πολλά-πολλά χρόνια, σε κάθε βήμα της ζωής τους.
Πως μπορούμε να βοηθήσουμε αυτά τα παιδιά;
Μπορούμε να πάρουμε απαντήσεις στον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να βοηθήσουμε αυτά τα παιδιά μέσα από το βιβλίο ‘Το πένθος στα παιδιά’ από τις εκδόσεις του Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας. Στόχος του βιβλίου είναι να βοηθήσει ψυχολόγους, γονείς και εκπαιδευτικούς να προσεγγίσουν και να στηρίξουν τα παιδιά που βιώνουν μια σοβαρή απώλεια, όπως αυτή μιας γυναικοκτονίας. Επίσης ενημερώνει για το πώς να ευαισθητοποιήσουμε τα παιδιά σε ζητήματα απώλειας και πένθους, έτσι ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις μικρές και μεγάλες απώλειες της ζωής τους.
“Στην περίπτωση βίαιου θανάτου, το παιδί αποτυπώνει τρομαχτικές εικόνες στο μυαλό του και συχνά υποφέρει από εφιάλτες το βράδυ, βιώνει δηλαδή μια μετατραυματική διαταραχή. Ακόμη και το να ακούσει για έναν βίαιο θάνατο, χωρίς να έχει εκτεθεί στη σκηνή, αφήνει στο παιδί δυσάρεστες εικόνες. Γι’ αυτόν τον λόγο, είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε το παιδί να μιλήσει για αυτά που είδε και άκουσε και να αναφέρει με λεπτομέρειες τις εντυπώσεις που του άφησε το τραυματικό γεγονός (Pynoos et al., 1987).
Σε περίπτωση ανθρωποκτονίας, τα παιδιά θέτουν δύσκολες ερωτήσεις. Μία από αυτές είναι «Υπέφερε;». Συχνά, επίσης, ρωτάνε «Τρόμαξε;». Σε αυτά τα ερωτήματα μπορούμε να απαντήσουμε: «Εάν πόνεσε, ήταν μόνο για λίγο και μετά όλα ηρέμησαν και δεν φοβόταν καθόλου», όπως επίσης και «Δεν είμαι σίγουρος/η, αλλά ξέρω πως όσο και αν τρόμαξε, δεν κράτησε πολύ και γνώριζε ότι εμείς τον/την αγαπάμε πολύ» (J. Johnson, 1999, σελ. 40).
Μια ιδιαίτερη περίπτωση είναι όταν ο πατέρας σκοτώνει τη μητέρα του παιδιού. Η Dora Black ( 1996), η οποία μελέτησε περισσότερες από 100 τέτοιες περιπτώσεις, αναφέρεται στην ιδιαίτερη προσοχή και εμπειρογνωμοσύνη που απαιτείται για την πρώιμη παρέμβαση κατά την εμφάνιση μετατραυματικής διαταραχής στο παιδί, καθώς και για την ένταξή του σε ένα ασφαλές συγγενικό περιβάλλον, στο οποίο οι συγγενείς θα μπορούν να έχουν άμεση συμβουλευτική όσον αφορά τη φροντίδα του. Άλλα ζητήματα αφορούν την ψυχολογική στήριξη του παιδιού σε περίπτωση που κληθεί να καταθέσει στο δικαστήριο ως μάρτυρας, ώστε να μη τραυματιστεί ψυχικά από τη διαδικασία, καθώς και την προστασία του από την πίεση των συγγενών να προσχωρήσει στις θέσεις της μιας πλευράς έναντι της άλλης.”
Στο βίντεο που ακολουθεί θα δούμε μια μητέρας και το μωρό της 4 μηνών που παίζουν πρόσωπο με πρόσωπο, απεικονίζει ένα σημαντικό είδος αλληλεπίδρασης. Βλέπουμε μια πολύ αφοσιωμένη μητέρα και ένα μωρό και μια μητέρα που απολαμβάνουν πραγματικά ο ένας τον άλλον.
Σε δύο γρήγορες, λεπτές στιγμές, ελάχιστα ορατές σε πραγματικό χρόνο, το μωρό στενοχωριέται και βλέπουμε τη μητέρα να ενώνει τη στενοχώρια του μωρού της με ένα ενσυναίσθητο πρόσωπο. Με αυτόν τον τρόπο, τα μωρά αισθάνονται ότι τα καταλαβαίνουν, ότι αναγνωρίζονται και ιδιαίτερα όταν είναι αναστατωμένα. Οι μητέρες που δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν με ενσυναίσθηση τη στενοχώρια των μωρών τους, συχνά έχουν μωρά που δένονται με ανασφάλεια στο 1 έτος.
Επιμέλεια: Gavkhar Abdurokhmonova & Daniel Mejía Vargas
Βοηθοί συντάκτες: Jennifer Lyne, Robert DelGaudio, Amruta Wagh, Steve Lang
Ιδιαίτερες ευχαριστίες στους: Bernard & Esther Besner Infant Research Fund, The Miranda Family Fund (Hispanic Federation Funds), Nielsen Family Foundation, Ellen Greenhouse & Lester Wall, Louise & Martin Bickman, Karen Davis, Q Media Solutions, Jacktar Films, Miriam Steele, Joshua Mora, Jessica Benjamin
Με απλά λόγια η ατομική ψυχοθεραπεία αφορά την αναζήτηση βοήθειας από ένα εξειδικευμένο άτομο για την κατανόηση και επίλυση ενός προβλήματος ζωής που μας απασχολεί ή κάποιου συμπτώματος που μας δυσκολεύει. Ενδεικτικά συμπτώματα είναι:
Το υπερβολικό άγχος.
Οι φοβίες.
Οι καταναγκασμοί.
Η κατάθλιψη.
Οι εθισμοί.
Τα προβλήματα πρόσληψης τροφής (ανορεξία ή βουλιμία).
Συνήθη προβλήματα ζωής αφορούν τις σχέσεις μας με τους άλλους, τη σχέση με τον εαυτό μας, θέματα υγείας, σημαντικές αλλαγές ή αποφάσεις που πρέπει να πάρουμε στη ζωή μας κλπ.
Θα πρέπει όμως να επισημάνουμε πως δεν είναι εύκολο να απαντήσουμε στην ερώτηση «τι είναι η Ψυχοθεραπεία». Μόνο η ετυμολογία της ως « θεραπεία της ψυχής» ανοίγει μεγάλη συζήτηση!
Διαβάστε περισσότερα για το τι είναι η Ψυχοθεραπεία στο ομώνυμο άρθρο μας, εδώ!
2. Ποια η διαφορά της ψυχοθεραπείας από τη ψυχανάλυση και την συμβουλευτική?
Για να κατανοήσουμε τις διαφορές μεταξύ της ψυχοθεραπείας, της ψυχανάλυσης και της συμβουλευτικής είναι σημαντικό να κατανοήσουμε που αποσκοπούν. Ιστορικά, η ψυχανάλυση είναι αυτή που άνοιξε τον δρόμο για την ψυχολογική θεραπεία των ψυχικών συμπτωμάτων. Ως αυτούσια διαδικασία, ασκείται από ειδικά εκπαιδευμένους και διαπιστευμένους ψυχαναλυτές είτε σε ντιβάνι είτε πρόσωπο με πρόσωπο. Η διαδικασία αυτή συνήθως επαναλαμβάνεται 2-4 φορές την εβδομάδα. Ο στόχος της ψυχανάλυσης είναι να βοηθήσει το άτομο να ανακαλύψει και να επεξεργαστεί τις ασυνείδητες συγκρούσεις και τα τραύματά του. Με σκοπό να καταφέρει να βιώσει μεγαλύτερη ψυχική ελευθερία και δημιουργικότητα στη ζωή του.
Η ψυχοθεραπεία δεν έχει απαραίτητα ως στόχο την ανακάλυψη του ασυνείδητου. Πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις δεν δέχονται καν την ύπαρξη του ασυνείδητου, παρόλο που οι σύγχρονες νευροεπιστήμες έχουν τεκμηριώσει την ύπαρξή του. Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές σχολές ψυχοθεραπείας. Η κάθε προσέγγιση χαρακτηρίζεται από διαφορετικές απόψεις για την ανθρώπινη φύση, την αιτιολογία των συμπτωμάτων και τον ενδεδειγμένο τρόπο παρέμβασης. ( βλ. Ερώτημα 4 ). Όσο αφορά την συμβουλευτική, αυτή είναι συνήθως μια παρέμβαση σύντομης διάρκειας με κύριο στόχο την επίλυση ενός προβλήματος και τη βελτίωση της λειτουργικότητας του ατόμου στη ζωή του.
3. Ποια είναι η διαφορά ψυχολόγου και ψυχίατρου?
Η ψυχολογία ανήκει στις κοινωνικές επιστήμες. Κατά τη διάρκεια των 4ετών σπουδών της για την απόκτηση του πτυχίου, μια ψυχολόγος μαθαίνει τις θεωρίες και τις έρευνες σε πολλούς τομείς της ψυχολογίας. Επιπλέον, μαθαίνει και βασικά στοιχεία έρευνας και μεθοδολογίας. Η ειδίκευσή της στην κλινική ή τη συμβουλευτική ψυχολογία γίνεται κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών της. Αυτό συμβαίνει είτε στο πανεπιστήμιο είτε σε εξειδικευμένα κέντρα οπως το Ινστιτούτο Ψυχολογίας και Υγείας, στα οποία εκπαιδεύεται στην ψυχοθεραπεία και ενδεχομένως και τη χορήγηση ψυχομετρικών εργαλείων. Μπορείς να μάθεις περισσότερα για την εκπαίδευση του ΙΨΥ πάνω στην ψυχοθεραπεία στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών του κάνοντας κλικ εδώ!
Η ψυχιατρική είναι ειδικότητα της ιατρικής. Η ψυχίατρος έχει ολοκληρώσει το εξαετές πρόγραμμα της ιατρικής και έχει ειδικευτεί σε ψυχιατρικές κλινικές και κέντρα ψυχικής υγείας. Η εργασία της περιλαμβάνει τη διάγνωση των ψυχικών διαταραχών και τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής, όπου κρίνεται απαραίτητο. Ένας ψυχολόγος δεν μπορεί να χορηγήσει φάρμακα γιατί δεν έχει τις ανάλογες σπουδές και γνώσεις. Με την κατάλληλη εξειδίκευση ένας ψυχολόγος, όπως και ένας ψυχίατρος, μπορούν να παρέχουν ψυχοθεραπευτικές υπηρεσίες.
4. Γιατί υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις στην ψυχοθεραπεία?
Στην ψυχοθεραπεία υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις. Αυτό οφείλεται στις διαφορετικές θεωρήσεις όσον αφορά την α και τις επεξηγηματικές θεωρίες για τους λόγους που δημιουργούνται τα συμπτώματα. Γενικά στην ψυχοθεραπεία προσπαθούμε να εντάξουμε το πρόβλημα που μας φέρνει το άτομο σε ένα γενικότερο πλαίσιο.
Μπορούμε να δούμε ένα σύμπτωμα με πολλούς τρόπους:
Με βάση την ιστορία του (πότε ξεκίνησε, ποιος είναι ο ρόλος των παιδικών βιωμάτων, το αποτύπωμα που έχει αφήσει στον ψυχισμό του μια τραυματική εμπειρία του παρελθόντος).
Μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας (με ποιον τρόπο λειτουργεί η οικογένειά του, ποιον ρόλο και ποια λειτουργία επιτελεί το ίδιο το άτομο, αλλά και το πρόβλημά του, μέσα στο σύστημα).
Μέσα από τις σκέψεις και τον τρόπο που το αντιμετωπίζει το άτομο καθώς και το κατά πόσο το περιβάλλον ενισχύει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά.
Μέσα από την προσωπικότητά του (το κάθε άτομο είναι μια ξεχωριστή οντότητα που έχει να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της ζωής με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο).
Οι διαφορετικές προσεγγίσεις στην ψυχοθεραπεία δίνουν έμφαση σε ορισμένες από αυτές τις διαστάσεις της ζωής του ατόμου, άλλες επικεντρώνονται περισσότερο στον τρόπο που σκέφτεται και αντιδρά, άλλες σε βαθύτερες αιτίες του προβλήματος, άλλες στον τρόπο που λειτουργεί το οικογενειακό σύστημα.
Όλες οι θεωρητικές προσεγγίσεις στην ψυχοθεραπεία έχουν νόημα γιατί αγγίζουν ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής και του ψυχισμού μας. Δεν υπάρχει ‘ καλύτερο’ και ‘χειρότερο’ μοντέλο. Αν όμως, μείνουμε μόνο σε ένα μοντέλο, τότε θα μπορούμε ως θεραπευτές να βοηθήσουμε μόνο ορισμένους ανθρώπους, ενώ άλλους όχι. Επιπλέον, ας μη ξεχνάμε ότι το σημαντικότερο εργαλείο της ψυχοθεραπείας είναι η ίδια η θεραπεύτρια, η προσωπικότητά της και η εσωτερική της συγκρότηση.
5. Είναι αποτελεσματική η ψυχοθεραπεία?
Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η ψυχοθεραπεία βοηθάει τους ανθρώπους. O κύριος λόγος είναι η δημιουργία της θεραπευτικής σχέσης που χαρακτηρίζεται από ειλικρίνεια, ασφάλεια, εμπιστοσύνη, αποδοχή και ενσυναίσθηση. Μπορείς να διαβάσεις περισσότερα και στην σχετική έρευνα του Bruce E Wampold, 2015 (Department of Counseling Psychology, University of Wisconsin, Madison, WI, USA).
Για τα άτομα τα οποία χρειάζονται παράλληλα και φαρμακευτική αγωγή όπως σε περιπτώσεις άγχους, κατάθλιψη κλπ. Έχει βρεθεί πως ο συνδυασμός φαρμάκων μεψυχοθεραπεία δίνει τα καλύτερα αποτελέσματα. Μπορείς να διαβάσεις περισσότερα και στην σχετική έρευνα (Μeta-analysis).
Για να είναι όμως αποτελεσματική η ψυχοθεραπεία χρειάζονται κάποιες προϋποθέσεις, αυτές είναι:
Α. Λαμβάνει χώρα σε ένα πλαίσιο, ένα επαγγελματικό πλαίσιο, όπου τηρούνται ορισμένοι κανόνες.
Β. Επιπλέον, η θεραπευτική σχέση είναι μια πολύ ιδιαίτερη σχέση. Δεν είναι σαν τη σχέση με την οικογένεια, με τους φίλους ή τους δασκάλους μας. Έχει στοιχεία από όλα αυτά, αλλά δεν μοιάζει με κανένα.
Βασίζεται στην εμπιστοσύνη και την ειλικρίνεια. Η θεραπεύτρια χρειάζεται να κερδίσει την εμπιστοσύνη του ατόμου μέσα από το γνήσιο ενδιαφέρον της, το γεγονός ότι ακούει προσεκτικά και το ότι θυμάται αυτά που άκουσε από την ιστορία του ατόμου. Η θεραπεύτρια δεν είναι φίλη μας, δεν θα βγούμε μαζί της για καφέ, δεν θα την καλέσουμε στη γιορτή μας ούτε εκείνη θα μας μιλήσει για τα δικά της προβλήματα.
Είναι μια ασύμμετρη σχέση, ολόκληρη η ώρα της ψυχοθεραπείας αφιερώνεται στη θεραπευόμενη. Η θεραπεύτρια δεν μοιράζεται τα δικά της προβλήματα με το άλλο μέλος ούτε αναλώνεται σε λεπτομέρειες για τη ζωή της.
6. Ποιος είναι ο ρόλος του θεραπευτή στην ψυχοθεραπεία?
Όπως ήδη αναφέραμε, η θεραπευτική σχέση στην ψυχοθεραπεία είναι στην ουσία μια ασύμμετρη σχέση. Ο θεραπευτής ακούει και συνομιλεί με το άτομο με έναν ιδιαίτερο τρόπο.
Αφουγκράζεται πολύ προσεκτικά τον συνομιλητή του.
Επικυρώνει την ψυχική πραγματικότητα του συνομιλητή του.
Βοηθά το άτομο να κατανοήσει για ποιον λόγο του συμβαίνουν όλα αυτά.
νάλογα με τη θεωρητική προσέγγιση ο ρόλος μπορεί να είναι πιο ενεργητικός και κατευθυντικός ή αντίθετα πιο δεκτικός και υποστηρικτικός.
7. Πόσο διαρκεί μια ψυχοθεραπεία?
Η διάρκεια μιας ψυχοθεραπείας καθορίζεται από τους στόχους της. Μπορεί να διαρκέσει 10 συνεδρίες όταν ο στόχος είναι πολύ συγκεκριμένος αλλά μπορεί να επεκταθεί για πολλά χρόνια.
Ένας από τους στόχους μιας μακροχρόνιας θεραπείας είναι να βοηθήσει το άτομο να αναπτύξει τις ψυχικές δεξιότητές του στη ζωή. Αυτές οι δεξιότητες που δεν αναπτύχθηκαν κατά την παιδική ηλικία γιατί δεν βοήθησαν οι τότε επικρατούσες συνθήκες. Τέτοιες ψυχικές δεξιότητες ζωής είναι:
H αυτοφροντίδα.
H αναγνώριση και η ρύθμιση των συναισθημάτων
H ικανότητα να ηρεμούμε τον εαυτό μας.
Αν στην οικογένειά μας υπήρχαν πολλοί καβγάδες και φασαρίες. Aν οι γονείς είχαν πολλά δικά τους προβλήματ. Τότε ενδεχομένως να μην υπήρχε ουσιαστικός χρόνος για τη συναισθηματική φροντίδα των παιδιών και για την ομαλή συναισθηματική τους ανάπτυξη.
Αυτά τα κενά καλείται το άτομο να βελτιώσει μέσα στην ψυχοθεραπεία. Η θεραπεύτρια με κανέναν τρόπο δεν γίνεται το δεκανίκι, ούτε η δεύτερη μητέρα των θεραπευόμενων. Τους βοηθάει να πενθήσουν αυτό που δεν είχαν και να προχωρήσουν με αυτά που ήδη έχουν και αυτά που αναπτύσσουν κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας.
8. Πόσο συχνές είναι οι συνεδρίες στην ψυχοθεραπεία?
Σε μια τυπική ψυχοθεραπεία οι συνεδρίες είναι κάθε εβδομάδα, κατά προτίμηση την ίδια μέρα και ώρα. Η σταθερότητα του πλαισίου και η συνέπεια της θεραπεύτριας είναι σημαντικά στοιχεία της διαδικασίας.
Η διάρκεια της ψυχοθεραπείας είναι συνήθως 50 λεπτά, έτσι ώστε η θεραπεύτρια να έχει λίγο χρόνο στη διάθεσή της να αποφορτιστεί και να προετοιμαστεί για την επόμενη συνεδρία.
Σε περιπτώσεις κρίσης ή σε πιο εντατικές μορφές θεραπείας, οι συνεδρίες μπορούν να είναι πιο συχνές μέσα στην εβδομάδα. Στη συμβουλευτική ή υποστηρικτική θεραπεία, μπορεί ένα άτομο να έχει πιο αραιές συνεδρίες, όπως 1 φορά στις 15 μέρες. Σε αυτήν την περίπτωση, όμως, ο εστιασμός είναι σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα και δεν υπάρχει η δυνατότητα για βαθύτερη επεξεργασία των βιωμάτων του ατόμου.
9. Μπορεί η ψυχοθεραπεία να βλάψει το άτομο?
Όταν ένα άτομο σε ψυχοθεραπεία μιλάει για τη ζωή του, ανακινούνται συναισθήματα και αναμνήσεις, ορισμένα από τα οποία είναι επώδυνα.
Ένας κατάλληλα εκπαιδευμένος θεραπευτής γνωρίζει πώς να βοηθήσει το άτομο να επεξεργαστεί αυτές τις δύσκολες εμπειρίες χωρίς να κατακλυστεί από δυσάρεστα συναισθήματα. Ωστόσο, μια πρόωρη και εκρηκτική ανάδυση δύσκολων συναισθημάτων χωρίς την κατάλληλη πλαισίωση μπορεί να είναι μια τραυματική εμπειρία για τη θεραπευόμενη. Επιπλέον, μια ακόμη πηγή προβλημάτων είναι όταν η θεραπεύτρια είτε δεν αφουγκράζεται τις ανάγκες της θεραπευόμενης και μένει προσκολλημένη ‘στο μοντέλο’ της είτε χρησιμοποιεί τη θεραπευόμενη για να νιώσει καλά η ίδια, όπως ότι είναι σημαντική, ότι γνωρίζει πολλά, ότι έχει τη δύναμη να θεραπεύει τους άλλους.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι οι διπλές σχέσεις, οι οποίες δεν βοηθάνε καθόλου την ψυχοθεραπεία. Μια θεραπευόμενη, η οποία παράλληλα παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα στα παιδιά της θεραπεύτριας, μπερδεύεται στους διπλούς ρόλους που έχει να επιτελέσει. Επιπλέον, μια θεραπεύτρια που μιλάει για τα δικά της προβλήματα ή υποκινείται από τα δικά της ανεπίλυτα τραύματα επίσης βλάπτει τη θεραπευτική διαδικασία. Τέλος, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε πως μια σεξουαλική σχέση ανάμεσα στα δύο μέλη μπορεί να προκαλέσει μεγάλη βλάβη στους θεραπευόμενους.
Επομένως, για να λειτουργήσει αποτελεσματικά μια ψυχοθεραπεία χρειάζεται και τα δύο μέλη να είναι αφοσιωμένα αποκλειστικά στους στόχους και τον ρόλο που ορίζει το θεραπευτικό πλαίσιο.
10. Ποια είναι τα προσόντα μιας καλής ψυχοθεραπεύτριας?
Τα τυπικά προσόντα για ένα άτομο που ασκεί ψυχοθεραπεία είναι να έχει μια επαρκή εκπαίδευση στην ψυχοθεραπεία και την άδεια άσκησης του επαγγέλματός του.
Από κει και πέρα η επιμόρφωση είναι συνεχής και η δια βίου μάθηση απαραίτητη. Επιπλέον, είναι χρήσιμο να έχουμε και ένα τρίτο άτομο ή μια ομάδα συναδέλφων να εποπτεύουν τα περιστατικά μας, τηρώντας βέβαια αυστηρά την ανωνυμία του περιστατικού. Η δυσκολία της δουλειάς μας έγκειται στην υποκειμενικότητά της και τη συναισθηματική φόρτιση που προκαλεί. Για αυτό το λόγο χρειάζεται να έχουμε ένα τρίτο μάτι που θα μας βοηθάει να βλέπουμε την κατάσταση πιο καθαρά.
