Δουλεύοντας ως ψυχολόγος στην επαρχία…

1. Τι είναι η ψυχοθεραπεία?   

Με αφορμή τις ερωτήσεις σας και το άρθρο με τίτλο ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ: 10 ερωτήματα ζητούν απάντηση! απαντάμε με περισσότερη λεπτομέρεια στο ερώτημα τι είναι η Ψυχοθεραπεία. Γράφει  η κλινική ψυχολόγος, Τάνια Αναγνωστοπούλου.

Για να απαντήσουμε τι είναι η Ψυχοθεραπεία, ξεκινάμε απο τον ορισμό της. Σαν ορισμό, με απλά λόγια, η ατομική ψυχοθεραπεία αφορά την αναζήτηση βοήθειας από ένα εξειδικευμένο άτομο για την κατανόηση και επίλυση ενός προβλήματος ζωής που μας απασχολεί ή κάποιου συμπτώματος που μας δυσκολεύει. 

Ενδεικτικά συμπτώματα είναι:

• Το υπερβολικό άγχος.
• Οι φοβίες. 
• Οι καταναγκασμοί.
• Η κατάθλιψη. 
• Οι εθισμοί.
• Τα προβλήματα πρόσληψης τροφής (ανορεξία ή βουλιμία).

Συνήθη προβλήματα ζωής αφορούν τις σχέσεις μας με τους άλλους, τη σχέση με τον εαυτό μας, θέματα υγείας, σημαντικές αλλαγές ή αποφάσεις που πρέπει να πάρουμε στη ζωή μας κλπ.

2. Η δυσκολία στην απάντηση “Τι είναι η Ψυχοθεραπεία”

Δεν είναι εύκολο να απαντήσουμε στην ερώτηση “τι είναι η Ψυχοθεραπεία?”. Μόνο η ετυμολογία της ως «θεραπεία της ψυχής» ανοίγει μεγάλη συζήτηση! Παραδοσιακά, η ψυχοθεραπεία είναι εξέλιξη της ψυχανάλυσης. Στο τέλος του 19^ου αιώνα ο Φρόυντ προσπάθησε να κατανοήσει τα ιδιόμορφα συμπτώματα της υστερίας. Γιατί ένα άτομο εμφάνιζε παράλυση στο ένα χέρι ή το πόδι, ξαφνικά έχανε την όραση ή την ακοή του, ενώ δεν υπήρχε κάποια οργανική αιτία? 

Αυτά τα ερωτήματα οδήγησαν τον Φρόυντ να αναζητήσει τη ρίζα των συμπτωμάτων στον ψυχισμό του ατόμου.  Ο Φρόυντ διερεύνησε και ανακάλυψε τον ‘βυθό’ της ανθρώπινης ψυχής που χαρακτηρίζεται από πρώιμα τραύματα και συγκρούσεις. Για να ανταπεξέλθουμε σε αυτά χρησιμοποιούμε μηχανισμούς άμυνας ώστε να προστατευτούμε από τα έντονα και δυσάρεστα συναισθήματα που βιώσαμε. Οι ψυχικές μας άμυνες ‘σβήνουν’ είτε το δυσάρεστο συναίσθημα είτε ολόκληρη την ανάμνηση. Ωστόσο, αυτά δεν εξαφανίζονται, αλλά επιβιώνουν στο ασυνείδητο, όπως ένα ναυάγιο στον βυθό της θάλασσας. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για την Ψυχαναλυτική Διάγνωση στο βιβλίο απο τις εκδόσεις ΙΨΥ “Ψυχαναλυτική Διάγνωση“.

Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις του Φρόυντ είναι ότι ένα πρώιμο δυσάρεστο βίωμα με κάποιον τρόπο γίνεται ένας μαγνήτης που προσελκύει ανάλογα βιώματα και στην ενήλικη ζωή. Επιπλέον, αν δεν γίνει αντικείμενο επεξεργασίας, συνεχίζει να επαναλαμβάνεται ερήμην του ατόμου εις το διηνεκές. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ερωτική μας ζωή. Πίσω από την απογοήτευση μιας 40αρας που δηλώνει πως όλοι οι άντρες στην αρχή ενθουσιάζονται μαζί της αλλά μετά την παρατάνε για μια άλλη, κρύβεται μια ιστορία που έζησε πολύ μικρή με τους γονείς της: Ο πατέρας που εγκατέλειψε τη μητέρα για μια άλλη, ή ο πατέρας ή η μητέρα που στην αρχή ενδιαφερόταν για εκείνη, μετά έπαψαν να ενδιαφέρονται είτε γιατί χώρισαν είτε γιατί ήρθε ένα άλλο παιδί που μονοπώλησε την προσοχή τους είναι πιθανά σενάρια που ενδεχομένως βίωσε αυτή η κοπέλα μικρή. 

3. Στόχος της ψυχοθεραπείας

H ψυχοθεραπεία έχει σαν στόχο να φωτίσει κομμάτια του ψυχισμού μας που δεν μας είναι εύκολα ορατά ή συνειδητά. Όσο και αν έχουμε αναλύσει από μόνοι μας τον εαυτό μας και την ιστορία μας, πάντα υπάρχουν κομμάτια που δεν γνωρίζουμε και τα οποία αναδύονται στη σχέση με έναν σημαντικό άλλο. Προκύπτει, ωστόσο, το εύλογο ερώτημα: Για ποιον λόγο να θυμηθούμε πράγματα που μας πόνεσαν, μας φόβισαν ή μας έκαναν να νιώσουμε ντροπή ή ενοχές?

Η βασική ανακάλυψη του Φρόυντ είναι πως αν βιώσουμε και κατανοήσουμε νοητικά και συναισθηματικά τι πραγματικά μας έχει συμβεί μέσα από μια ιδιαίτερη διαδικασία, έχουμε τη δυνατότητα να απαλλαγούμε από την επανάληψη αυτών των δυσλειτουργικών συμπεριφορών. Επιπλέον, απελευθερώνεται η ψυχική ενέργεια που είχαμε επενδύσει για να διατηρούμε τους μηχανισμούς άμυνας και έτσι έχουμε περισσότερη ενέργεια στη διάθεσή μας για να είμαστε δημιουργικοί και χαρούμενοι. Ο τρόπος που χρησιμοποιεί ο κάθε θεραπευτής για να μας βοηθήσει να απαλλαγούμε από δυσλειτουργικές συμπεριφορές ποικίλλει ανάλογα με τη θεραπευτική του προσέγγιση.

Το πένθος σαν έννοια μας τρομάζει. Δεν μας αρέσει καθόλου να έρχεται στο προσκήνιο της συζήτησής μας, πόσο μάλλον αν πρόκειται για ένα παιδί που πενθεί.

Όμως, η γνώση είναι δύναμη και σε τέτοιες περιπτώσεις μόνο αν ξέρουμε πώς να τις διαχειριστούμε μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί να βγει πιο δυνατό μέσα από το πένθος που βιώνει.

Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η απώλεια είναι κομμάτι της ζωής μας. Είναι χρέος μας να είμαστε όλοι εκπαιδευμένοι και έτοιμοι να βοηθήσουμε ένα παιδί που βιώνει μια τέτοια κρίση στην ζωή του. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να το κατευθύνουμε και να το στηρίξουμε αλλάζοντας ριζικά την εξέλιξή του και αποφεύγοντας τις αρνητικές συνέπειες που έχει ένα ανεπεξέργαστο πένθος στο παιδί, όπως εφιάλτες, σωματικά συμπτώματα, άγχος, κατάθλιψη κλπ. Για αυτόν τον λόγο θα δούμε τρεις βασικές ερωτήσεις με απαντήσεις που έχουν σκοπό να μας βοηθήσουν να διαχειριστούμε καλύτερα κάποιες δύσκολες καταστάσεις. Οι απαντήσεις είναι μέσα από το ομώνυμο βιβλίο “Το πένθος στα παιδιά” από τiς εκδόσεις ΙΨΥ.

1.Τι χρειάζεται να κάνει ένα παιδί για να επεξεργαστεί το πένθος του όταν πεθάνει ένας γονιός;

Σύμφωνα με τον Worden το παιδί έχει 4 καθήκοντα που θα το βοηθήσουν με το πένθος του. Με βάση τις μαρτυρίες των παιδιών που έχασαν έναν γονιό, ο Worden (1996) διατύπωσε τα 4 καθήκοντα (tasks) με τα οποία είναι αντιμέτωπο ένα παιδί με πένθος. Αυτά τα καθήκοντα δεν έχουν καθορισμένη σειρά και το παιδί μπορεί να επανέλθει σε προγενέστερα καθήκοντα ανά πάσα στιγμή.

1. Το πρώτο καθήκον είναι να αναγνωρίσει την πραγματικότητα του θανάτου, διαφορετικά δεν μπορεί να ξεκινήσει η διεργασία του πένθους.
2. Το δεύτερο καθήκον είναι να επεξεργαστεί τα συναισθήματα που απορρέουν από την απώλεια.
3. Το τρίτο καθήκον αναφέρεται στην προσαρμογή του παιδιού σε ένα περιβάλλον από το οποίο λείπει ένα σημαντικό άτομο.
4. Το τέταρτο καθήκον αναφέρεται στη δημιουργία μιας νέας ψυχικής και εσωτερικευμένης σχέσης με το άτομο που πέθανε ώστε να μπορέσει να συνεχίσει τη ζωή του.

{Τάνια Αναγνωστοπούλου- Σοφία Χατζηνικολάου (2015) Το Πένθος στα Παιδιά}

2.Με ποιον τρόπο μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να διατηρήσει την ανάμνηση του γονιού του που πέθανε;

Είναι πολύ σημαντικό για το παιδί να διατηρήσει την ανάμνηση του γονιού. Στην έρευνα του Harvard για το πένθος των παιδιών (Nickman et al., 1998), οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι γονείς που ήταν βοηθητικοί σε αυτόν τον τομέα:

1. Συζητούσαν με το παιδί για τον γονιό που πέθανε.
2. Έδιναν την ευκαιρία στα παιδιά να συμμετέχουν στα μνημόσυνα και τις επισκέψεις στο νεκροταφείο.
3. Έδιναν στα παιδιά αντικείμενα, φωτογραφίες, κοσμήματα, ρούχα που ανήκουν στον εκλιπόντα γονέα.
4. Παρατηρούσαν αν τα παιδιά εκφράζουν τα συναισθήματά τους και αν αναφέρονται στον εκλιπόντα γονέα. Για παράδειγμα, ένας πατέρας κατάλαβε πως η σιωπή του 11χρονου γιου του για τη μητέρα του οφείλονταν στην προσπάθεια του μικρού να προστατέψει τον πατέρα του από τη θλίψη.
5. Βοηθούσαν τα παιδιά να βρουν τις λέξεις να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Για παράδειγμα, μια μητέρα εξήγησε στα παιδιά για τα συναισθήματα που νιώθουν όσοι έχουν χάσει ένα αγαπημένο πρόσωπο και μετά τα ρώτησε αν και εκείνα νιώθουν το ίδιο.
6. Έδειχναν στο παιδί τον σεβασμό τους τόσο προς τον γονιό που πέθανε όσο και προς τη σχέση του παιδιού με αυτόν.

Ωστόσο, μια δύσκολη σχέση ανάμεσα στους γονείς, έχει αρνητική επίδραση στο πένθος στα παιδιά. Αν τα παιδιά διαπιστώσουν ότι ο επιζών γονιός θέλει να συνεχίσει τη ζωή του χωρίς να αναφέρεται στον εκλιπόντα γονέα, μένουν χωρίς στήριγμα στην προσπάθειά τους να τον μνημονεύουν. Ορισμένες φορές, βοηθάει να μιλάνε τα αδέρφια μεταξύ τους για τον γονιό που πέθανε ή να βρουν άλλα άτομα που τον γνώριζαν για να τον μνημονεύουν (Nickman et al., 1998).

{Τάνια Αναγνωστοπούλου- Σοφία Χατζηνικολάου (2015) Το Πένθος στα Παιδιά}

Τι λέμε στα παιδιά στην περίπτωση που ο θάνατος είναι βίαιος;

Στην περίπτωση βίαιου θανάτου, το παιδί αποτυπώνει τρομακτικές εικόνες στο μυαλό του και συχνά υποφέρει από εφιάλτες το βράδυ, βιώνει δηλαδή μια μετατραυματική διαταραχή. Ακόμη και το να ακούσει για έναν βίαιο θάνατο, χωρίς να έχει εκτεθεί στη σκηνή, αφήνει στο παιδί δυσάρεστες εικόνες. Γι’ αυτόν τον λόγο, είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε το παιδί να μιλήσει για αυτά που είδε και άκουσε και να αναφέρει με λεπτομέρειες τις εντυπώσεις που του άφησε το τραυματικό γεγονός (Pynoos et al., 1987).

Τα παιδιά θέτουν δύσκολες ερωτήσεις. Μία από αυτές είναι «Υπέφερε;». Συχνά, επίσης, ρωτάνε «Τρόμαξε;». Σε αυτά τα ερωτήματα μπορούμε να απαντήσουμε: «Εάν πόνεσε, ήταν μόνο για λίγο και μετά όλα ηρέμησαν και δεν φοβόταν καθόλου», όπως επίσης και «Δεν

είμαι σίγουρος/η, αλλά ξέρω πως όσο και αν τρόμαξε, δεν κράτησε πολύ και γνώριζε ότι εμείς τον/την αγαπάμε πολύ» (J. Johnson, 1999, σελ. 40).

{Τάνια Αναγνωστοπούλου- Σοφία Χατζηνικολάου (2015) Το Πένθος στα Παιδιά}

Διαβάστε επίσης στο Blog του ΙΨΥ:

1. Πώς βιώνουν την απώλεια τα παιδιά και πώς να βοηθήσουμε?

2. Σημαντικά Νέα – Παράθυρο στον κόσμο: Νοέμβριος

3. Το πένθος που μιλιέται, ίσως και να νικιέται